De tattoo

Een aantal van de doven hier hebben een tattoo op de binnenkant van hun onderarm. In drukletters: hun naam, en de naam van het dorp, Adamorobe. (zie ook fotosite Elena Rue) Bij horenden had ik dat nog niet gezien. Op de laatste dag van oktober - ik was toen sinds twee weken in het dorp - begin ik hierover een conversatie. Ik vraag aan Kofi: “Jij hebt die tattoo op je arm, waarom hebben horenden dat niet en doven wel?”. Hij begint me uit te leggen dat dat is om buiten het dorp niet verloren te raken. Hij weet hoe hij naar Accra moet - de hoofdstad die enkele tientallen kilometers verderop ligt - en hij kent de weg naar verschillende andere plaatsen. Dat heeft hij geleerd van Samuel, een oudere dove man van Accra die al lange tijd in Adamorobe woont en de doven bijbelles gaf, maar ze dus ook meenam naar de hoofdstad.

Wel, om hier in Ghana ergens te raken kom je op grote schijnbaar chaotische ‘lorry stations’ met allemaal minibusjes (‘trotros’) kriskras door elkaar: die busjes die wij afdanken in Europa, die worden hier als openbaar vervoermiddel gebruikt. Je raakt doorgaans bij het juiste busje door rond te vragen. “De buschauffeurs in Accra herkennen het gebaar niet voor Adamorobe”, zei Kofi tegen me. En de plaatsnaam even opschrijven is niet vanzelfsprekend. Kofi is een boer die nooit naar school is geweest. Samuel leerde hem zijn naam te schrijven maar ‘Adamorobe’ is moeilijker te onthouden. Hij laat dus zijn tattoo zien aan mensen op het busstation en dan raakt hij aan de juiste tro-tro. “Ik wil niet elke dag opnieuw en opnieuw en opnieuw naar mijn land”; legde hij me uit. Het voelt goed om er eens tussenuit te kunnen. En om dan te laten zien dat hij, Kofi, zonder problemen alleen op en af naar Accra gaat.

Enkele weken later hoorde ik een verhaal over Kwadzo, die tattoo-loos is. Hij was ooit verloren geraakt en daardoor maanden van huis weg. Ik vroeg hem om me het verhaal te vertellen. Hij moest naar een cocoa-plantage (veel mensen uit Adamorobe hebben in cocoaplantages buiten Adamorobe gewerkt of zijn geëmigreerd naar daar). Hij wist de weg, maar toen hij aangaf waar hij van de bus moest, reed de chauffeur gewoon door. Hij kwam ergens terecht waar hij het niet kende. Hij liep rond voor lange tijd tot de politie hem oppakte. Hij slaagde er niet in om mee te delen waar zijn woonplaats was. Hij werkte enkele maanden lang op een stukje land, waar hij aan was geholpen door de politie. Op een dag kwam de politie eindelijk erachter van waar hij komt en werd hij teruggebracht. Iedereen was dolblij dat hij niet dood was. Zo zie je maar. Een tattoo kan je nogal wat last besparen.

Enkele dagen geleden op een begrafenis zag ik een vrouw met een soortgelijke tattoo. Een horende vrouw. Ik gluurde naar haar arm om te lezen wat er onder haar naam stond: “Oyibi”. Oyibi is een dorp vlakbij Adamorobe. Die tattoos zijn dus niet iets specifiek van en voor de dove mensen. Een horende mens die spreekt, kan dus wel degelijk de naam van haar dorp zeggen tegen een buschauffeur of politieman. Even was ik verward.

Dan herinnerde ik mij een gesprek met Kwame, die de eerste dove was met zulk een tattoo. Hij vertelde me dat hij die liet zetten onder druk van zijn vader, toen hij ging werken in een cocoa-zone buiten Adamorobe. Omdat – zo zei zijn vader – als jij dood gaat in een bus-crash (er gebeuren nogal wat fatale incidenten hier), hoe gaan ze dan weten wie jij bent en waar ze je lijk moeten afleveren? In Europa kijken ze dan in je portefeuille. Om je identiteitskaart te vinden. Misschien dienen die tattoos gewoonlijk dus als een soort paspoort, en krijgen de tattoos een bredere betekenis en functie voor doven?